Każdy z nas zna ten moment – pierwsze kichnięcie dziecka wracającego z przedszkola, zmęczenie, które nie opuszcza nawet po spokojnej nocy, lub bezsilność, kiedy kolejna infekcja wyłącza Cię z życia na kilka dni. W takich chwilach zaczynasz zastanawiać się: „Czy mogę zrobić coś więcej, aby wzmocnić odporność moją i moich bliskich?” Odpowiedź brzmi: TAK!

Dlaczego warto wspierać odporność suplementami diety?

Współczesne tempo życia, pełne wyzwań i stresu, nie sprzyja zachowaniu równowagi. Często brakuje czasu na zdrowe posiłki czy odpowiednią regenerację, a układ odpornościowy wymaga od nas pełnej uwagi. Właśnie tu pojawia się rola suplementacji.

Czy suplementacja to konieczność?

W idealnym świecie wszystkie potrzebne witaminy i minerały pochodziłyby z naszej diety. Jednak współczesny styl życia często sprawia, że nawet najlepiej zbilansowana dieta nie wystarcza do pokrycia dziennego zapotrzebowania. Długotrwałe niedobory mogą prowadzić do osłabienia układu odpornościowego, co zwiększa podatność na infekcje. Suplementacja nie jest więc luksusem – to praktyczna i skuteczna inwestycja w Twoje zdrowie, szczególnie w okresach wzmożonego ryzyka zachorowań na przeziębienia i grypę.

Korzyści suplementacji:

  • Zmniejszenie ryzyka infekcji: Regularne przyjmowanie cynku i witaminy D3 może wzmocnić układ odpornościowy, zmniejszając częstotliwość przeziębień i infekcji wirusowych (2),(3).
  • Szybsza regeneracja: Witamina C oraz magnez wspierają naturalne procesy naprawcze organizmu, pomagając szybciej wracać do zdrowia po wysiłku fizycznym lub chorobie.
  • Wsparcie mikroflory jelitowej: Probiotyki odbudowują równowagę mikrobiologiczną w jelitach, co zmniejsza ryzyko infekcji i poprawia funkcjonowanie całego organizmu (4).

Rola układu odpornościowego w zdrowiu organizmu

Twój układ odpornościowy to wielowarstwowa tarcza ochronna, chroniąca przed bakteriami, wirusami, grzybami i toksynami. Składa się z wielu elementów, które współpracują, aby zapewnić ochronę na poziomie lokalnym (bariery fizyczne, np. skóra) i systemowym (komórki i narządy).

Elementy układu odpornościowego

Element Funkcja
Skóra i błony śluzowe Bariery fizyczne, które utrudniają wnikanie patogenów.
Mikroflora jelitowa* Chroni organizm przed patogenami poprzez konkurencję z nimi.
Limfocyty T Rozpoznają zagrożenia i uruchamiają odpowiedź immunologiczną.
Limfocyty B Produkują przeciwciała, które neutralizują patogeny.
Makrofagi Usuwają uszkodzone komórki i eliminują patogeny.
 
*Aż 70% komórek odpornościowych znajduje się w jelitach, co czyni mikroflorę jelitową kluczowym elementem odporności (4).

Czynniki osłabiające odporność

  • Stres: Podnosi poziom kortyzolu, który tłumi reakcje immunologiczne.
  • Brak snu: Zmniejsza produkcję cytokin, kluczowych dla walki z infekcjami.
  • Nieodpowiednia dieta: Niedobory witaminy D3, C i cynku ograniczają zdolność organizmu do obrony przed patogenami.

Jak wzmacniać odporność?

  • Probiotyki: Odbudowują mikroflorę jelitową, co zmniejsza ryzyko infekcji o 30% (4).
  • Witamina D3 i cynk: Wspierają produkcję białych krwinek – fundamentalnych w walce z wirusami (2),(3).
  • Adaptogeny: Rośliny, takie jak ashwagandha czy żeń-szeń syberyjski redukują poziom stresu i wspierają regenerację organizmu.

Witaminy i minerały na wzmocnienie odporności

Zachowanie silnej odporności wymaga dostarczenia organizmowi niezbędnych witamin i minerałów w odpowiednich ilościach. Poniżej znajdziesz praktyczne informacje o ich działaniu, odpowiednich dawkach oraz korzyściach wynikających z suplementacji, oparte na badaniach naukowych.

Witamina E

Witamina E jest jednym z najsilniejszych antyoksydantów, chroniącym komórki przed stresem oksydacyjnym. Szczególnie aktywna forma – alfa-tokoferyl – jest nieoceniona w neutralizowaniu wolnych rodników, które mogą uszkadzać komórki układu odpornościowego (6).

  • Rola: Neutralizacja wolnych rodników, ochrona błon komórkowych.
  • Źródła naturalne: Oleje roślinne (słonecznikowy, rzepakowy), orzechy, pestki dyni.
  • Zalecane dawkowanie (RWS)**: 15 mg/dzień dla dorosłych.

Naturalna czy syntetyczna witamina E?

Warto wiedzieć, że witamina E występuje w kliku formach, które różnią się skutecznością. Naturalna witamina E, oznaczana jako D-alfa-tokoferyl lub jego estry (np. octan D-alfa-tokoferylu), jest formą pozyskiwaną z naturalnych źródeł i charakteryzuje się wyższą biodostępnością. Oznacza to, że organizm łatwiej ją przyswaja i wykorzystuje do ochrony komórek przed stresem oksydacyjnym.

Z kolei syntetyczna witamina E, określana jako DL-alfa-tokoferyl, jest mieszaniną form, które wykazują niższą aktywność biologiczną. W praktyce oznacza to, że organizm potrzebuje większej ilości tej formy, aby osiągnąć efekt podobny do naturalnej witaminy E.

Witamina C

Witamina C wspiera produkcję białych krwinek, kluczowych w walce z infekcjami, oraz działa jako antyoksydant, chroniąc komórki przed uszkodzeniami spowodowanymi stresem oksydacyjnym. Suplementacja może skrócić czas trwania przeziębień o 8–14% u dorosłych (1).

  • Rola: Neutralizacja wolnych rodników, wsparcie regeneracji układu odpornościowego.
  • Źródła naturalne: Papryka, kiwi, acerola, cytrusy, czarna porzeczka, dzika róża.
  • Zalecane dawkowanie (RWS)**: 75 mg/dzień dla kobiet, 90 mg/dzień dla mężczyzn. Dla osób palących zaleca się dodatkowe 35 mg/dzień.

Czy wiesz, że w trakcie intensywnego wysiłku fizycznego lub w sytuacjach stresowych organizm może zużywać witaminę C szybciej niż zwykle? Dlatego osoby prowadzące aktywny tryb życia często sięgają po dodatkowe dawki tej witaminy, aby wspierać regenerację i wzmacniać odporność (1),(9). Co więcej, badania pokazują, że Eskimosi, mimo ograniczonego dostępu do świeżych owoców i warzyw, otrzymują odpowiednią ilość witaminy C dzięki spożywaniu surowych ryb, które są jej naturalnym źródłem (20). 

Witamina D3

Witamina D3 aktywuje limfocyty T, umożliwiając organizmowi skuteczną walkę z infekcjami. Niedobory tej witaminy zwiększają ryzyko infekcji wirusowych i bakteryjnych, szczególnie w okresach ograniczonej ekspozycji na światło słoneczne (2).

  • Rola: Regulacja odpowiedzi immunologicznej, wsparcie zdrowia kości.
  • Źródła naturalne: Słońce, tłuste ryby, żółtka jaj.
  • Zalecane dawkowanie:
    Witamina D3: 400–800 IU/dzień w profilaktyce, 1000–2000 IU/dzień w przypadku niedoborów (2).

Witamina K2

  • Rola: Regulacja gospodarki wapniowej, wsparcie zdrowia kości i układu sercowo-naczyniowego.
  • Źródła naturalne: Fermentowane produkty sojowe, sery dojrzewające, jajka, mięso drobiowe.
  • Zalecane dawkowanie (RWS): 90–120 µg/dzień dla dorosłych (18).

Niewłaściwe stosowanie witaminy D3 bez odpowiedniej ilości witaminy K2 może prowadzić do odkładania się wapnia w naczyniach krwionośnych i tkankach miękkich, co zwiększa ryzyko poważnych schorzeń.

  • Miażdżyca – wapń osadzający się w ścianach naczyń krwionośnych może powodować ich twardnienie, co prowadzi do zmniejszenia elastyczności tętnic i zwiększa ryzyko zawału serca oraz udaru.
  • Kamica nerkowa – nadmiar wapnia może sprzyjać powstawaniu kamieni w układzie moczowym.
  • Osteoporoza – paradoksalnie, brak witaminy K2 przy dużych dawkach witaminy D3 może zaburzać prawidłowe wbudowywanie wapnia w strukturę kości, co osłabia ich wytrzymałość.
  • Zwłóknienia tkanek miękkich – zwapnienia w tkankach, takich jak płuca, mogą ograniczać ich prawidłowe funkcjonowanie.

Korzyści z suplementacji witaminy D3 w połączeniu z witaminą K2

  • Wspieranie odporności: Witamina D3 wspomaga odpowiedź immunologiczną organizmu (2).
  • Zdrowe kości: Witamina K2 kieruje wapń do kości, zwiększając ich gęstość mineralną i zmniejszając ryzyko osteoporozy (18).
  • Ochrona naczyń krwionośnych: Witamina K2 zapobiega odkładaniu się wapnia w ścianach naczyń, co zmniejsza ryzyko miażdżycy (11).

Czy wiesz, że mieszkańcy krajów skandynawskich, mimo ograniczonego dostępu do światła słonecznego, rzadziej cierpią na niedobory witaminy D3? To dzięki bogatej diecie zawierającej tłuste ryby, takie jak łosoś i śledź, oraz powszechnie stosowanej suplementacji. Ten prosty nawyk pomaga wzmocnić ich odporność, nawet w mroźne zimowe miesiące.

Jak monitorować poziom witaminy D3 w organizmie?

Regularnie wykonuj badania poziomu 25(OH)D we krwi. Optymalny zakres to 30–50 ng/ml. Badanie można zlecić u lekarza lub wykonać prywatnie w laboratorium.

Symptomy niedoboru witaminy D3

Częste infekcje, osłabienie mięśni, bóle kości, chroniczne zmęczenie czy obniżony nastrój mogą świadczyć o niedoborze witaminy D3. Warto wtedy skonsultować się z lekarzem i wykonać badania.

Witaminy z grupy B

Witaminy z grupy B to fundament zdrowego metabolizmu i odporności. Wspierają produkcję energii, regenerację komórek i prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Kluczowe witaminy, takie jak B6 i B12, mają także bezpośredni wpływ na odpowiedź immunologiczną. Niedobory witaminy B12 są szczególnie niebezpieczne, prowadząc do osłabienia odporności i zmęczenia (19).

Jak rozpoznać niedobór witaminy B12?

Objawy niedoboru witaminy B12 to zmęczenie, trudności z koncentracją, bladość skóry czy mrowienie kończyn. Jest to szczególnie istotne dla osób na diecie wegańskiej lub wegetariańskiej.

Witamina Funkcja
B6 (pirydoksyna) Wspiera produkcję przeciwciał oraz regulację odpowiedzi zapalnej.
B12 (kobalamina) Istotna dla produkcji czerwonych krwinek i funkcjonowania układu nerwowego.
  • Rola: Wsparcie metabolizmu, układu nerwowego i funkcji immunologicznych.
  • Źródła naturalne: B6: Orzechy, ryby, drób, banany. B12: Produkty pochodzenia zwierzęcego (mięso, nabiał).
  • Zalecane dawkowanie (RWS)**: B6: 1,3–1,7 mg/dzień dla dorosłych. B12: 2,4 µg/dzień dla dorosłych.

Witamina A

Witamina A odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu zdrowia błon śluzowych, które stanowią fizyczną barierę chroniącą organizm przed patogenami. Wspiera również odpowiedź immunologiczną, stymulując funkcje limfocytów T i produkcję przeciwciał. Jej niedobory mogą prowadzić do osłabienia odporności i zwiększonej podatności na infekcje (7).

  • Rola: Utrzymanie zdrowia błon śluzowych, regulacja odpowiedzi immunologicznej.
  • Źródła naturalne: Produkty zwierzęce (wątróbka, jaja, masło), rośliny bogate w beta-karoten (marchew, dynia, szpinak).
  • Zalecane dawkowanie (Referencyjne Wartości Spożycia- RWS)*: 700 µg RAE/dzień dla kobiet, 900 µg RAE/dzień dla mężczyzn.

Cynk

Cynk wspiera dojrzewanie i funkcjonowanie limfocytów T oraz regenerację komórek odpornościowych. Badania wykazały, że suplementacja cynkiem zmniejsza ryzyko infekcji dróg oddechowych i może skrócić czas ich trwania nawet o 33% (3),(14).

  • Rola: Regulacja odpowiedzi immunologicznej, wsparcie gojenia ran.
  • Źródła naturalne: Pestki dyni, ciecierzyca, czerwone mięso.
  • Zalecane dawkowanie (RWS)**: 8 mg/dzień dla kobiet, 11 mg/dzień dla mężczyzn.

Forma cynku Zalety
Cytrynian cynku Dobra przyswajalność, łatwo przyswajalna forma odpowiednia do suplementacji codziennej.
Pikolinian cynku Doskonała przyswajalność, szczególnie polecana w przypadku niedoborów cynku i problemów z wchłanianiem.

Selen

Selen wspiera działanie enzymów antyoksydacyjnych, chroniąc komórki odpornościowe przed stresem oksydacyjnym. Jego niedobory mogą zwiększać ryzyko infekcji i osłabiać regenerację układu immunologicznego (5).

  • Rola: Ochrona komórek przed uszkodzeniami, wsparcie odpowiedzi immunologicznej.
  • Źródła naturalne: Orzechy brazylijskie, ryby, nabiał.
  • Zalecane dawkowanie (RWS)**: 55 µg/dzień dla dorosłych.

Czy wiesz, że zawartość selenu w glebie ma bezpośredni wpływ na jego obecność w żywności, a tym samym na nasze zdrowie? W niektórych regionach Chin, gdzie gleby są wyjątkowo ubogie w ten pierwiastek, odnotowano przypadki rzadkiej choroby serca zwanej chorobą Keshan. To niezwykłe schorzenie jest dowodem na to, jak kluczowy dla zdrowia i odporności jest odpowiedni poziom selenu w diecie (21).

Kompleks witaminowo-mineralny

Kompleksy witaminowo-mineralne, takie jak Greens&Fruits, dostarczają zbilansowane proporcje kluczowych składników odżywczych, które wspierają organizm na wielu poziomach.

Dlaczego warto wybrać Greens&Fruits TiB®?

  • Wzmocnienie odporności: Zawiera witaminy A, C, D3, E oraz minerały takie jak cynk i selen, które wspierają prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego.
  • Ochrona komórek: Ekstrakty z zielonej herbaty i pestek winogron dostarczają silnych antyoksydantów, które chronią organizm przed stresem oksydacyjnym.
  • Wsparcie układu trawiennego: Probiotyki, zioła i enzymy poprawiają pracę jelit, co pozytywnie wpływa na odporność.
  • Naturalny skład: Wegańska formuła oparta na ekstraktach roślinnych, bez składników pochodzenia zwierzęcego.
  • Zalecane dawkowanie: 1 tabletka dziennie do głównego posiłku

*Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1169/2011 
**Rozporządzenie Komisji (UE) nr 432/2012
Dawki w suplementach mogą przekraczać RWS, aby lepiej wspierać specyficzne potrzeby organizmu, jednak zawsze muszą pozostawać w granicach ustalonych przez Rozporządzenia Komisji (UE) nr 432/2012 i nr 1170/2009.

Suplementy diety wspierające odporność

Probiotyki: Twoje jelita, centrum odporności

Wyobraź sobie, że Twój układ odpornościowy to ogromna fabryka, a 70% jej aktywności odbywa się w jelitach. Probiotyki to jak wykwalifikowani pracownicy, którzy pilnują, by produkcja obronnych „tarcz” przebiegała bez zakłóceń. Równowaga mikroflory jelitowej jest niezbędna, ponieważ jej zaburzenie może prowadzić do osłabienia odporności (4).

Dlaczego warto stosować probiotyki?

  • Utrzymują równowagę mikroflory jelitowej, co wspiera zdrowie układu pokarmowego i odpornościowego.
  • Zmniejszają ryzyko infekcji, szczególnie dróg oddechowych.

Szczep bakterii Działanie
Lactobacillus rhamnosus Zmniejsza ryzyko infekcji dróg oddechowych, poprawia regenerację.
Bifidobacterium lactis Wspiera funkcje układu odpornościowego, zwiększając aktywność limfocytów T.

Kwasy tłuszczowe Omega-3: Ukojenie przeciw zapaleniom

Czy wiesz, że Omega-3 mogą działać jak naturalny „strażak” w organizmie, gasząc stany zapalne? Ich szczególne znaczenie mają EPA (kwas eikozapentaenowy) i DHA (kwas dokozaheksaenowy), które nie tylko wspierają odporność, ale także poprawiają funkcje mózgu i serca (8).

Dlaczego warto?

  • Omega-3 redukują przewlekłe stany zapalne, które mogą osłabiać odporność.
  • Wspierają funkcje komórek odpornościowych, poprawiając ich zdolność do walki z infekcjami.

Jak stosować?

Omega-3 najlepiej przyjmować do posiłku, aby zminimalizować ryzyko refluksu i zwiększyć przyswajalność.

Beta-Glukan: Pierwsza linia obrony

Beta-glukan to jak dobrze wyszkolony strażnik, który natychmiast reaguje na każde zagrożenie. Pobudza makrofagi – komórki odpornościowe odpowiedzialne za identyfikowanie i eliminowanie patogenów (13).

Dlaczego warto?

  • Beta-glukan stymuluje odporność wrodzoną, poprawiając reakcję organizmu na infekcje.
  • Pomaga organizmowi szybciej regenerować się po chorobach.


Jak stosować?

Przyjmuj zgodnie z zaleceniami producenta, szczególnie w sezonie jesienno-zimowym. Najlepiej wybierać produkty z beta-glukanem pozyskiwanym z drożdży, owsa lub grzybów, które cechują się wysoką skutecznością.

Olej z wątroby rekina: Tarcza i wsparcie regeneracji

Olej z wątroby rekina jest źródłem witaminy D3 oraz skwalenu – związku, który wzmacnia barierę ochronną komórek i działa przeciwzapalnie (12).

Dlaczego warto?

  • Witamina D3 wspiera funkcjonowanie układu odpornościowego, aktywując limfocyty T.
  • Skwalen pomaga w regeneracji komórek i chroni je przed uszkodzeniami.

Jak stosować?

Przyjmuj regularnie, najlepiej w połączeniu z witaminą D3, aby maksymalnie wykorzystać jej działanie.

Jabłczan magnezu i cytrynian magnezu: Relaks i regeneracja

Magnez działa jak „reset” dla organizmu, pomagając w regeneracji i redukcji stresu, który jest jednym z głównych czynników osłabiających odporność.

Dlaczego warto?

  • Magnez wspiera nocną regenerację, zmniejsza napięcie mięśniowe i wspomaga zdrowie układu nerwowego.
  • Przyczynia się do zmniejszenia stanów zapalnych, co pozytywnie wpływa na odporność.

Forma Zalety
Jabłczan magnezu Łagodny dla żołądka, idealny dla osób z wrażliwym układem pokarmowym.
Cytrynian magnezu Wysoka biodostępność, skuteczny w redukcji skurczów mięśniowych.

 

Jak stosować?

Jabłczan magnezu stosuj w formie proszku, rozpuszczając go w wodzie, pij raz lub dwa razy dziennie. Cytrynian magnezu przyjmuj w kapsułkach wieczorem, popijając wodą, aby wspierać relaksację i regenerację.

Jak wybrać odpowiednie suplementy na odporność?

Wybór suplementów na odporność powinien opierać się na ich składzie, jakości oraz indywidualnych potrzebach organizmu (15). Oto istotne aspekty, na które warto zwrócić uwagę:

  • Składniki aktywne: Witaminy (C, D3, A, E), minerały (cynk, selen) i probiotyki powinny być obecne w optymalnych dawkach.
  • Źródło składników: Suplementy na bazie naturalnych składników często charakteryzują się lepszą przyswajalnością.
  • Certyfikaty i badania: Wybieraj produkty przebadane laboratoryjnie i posiadające certyfikaty jakości.
  • Forma: Wybór między tabletkami, kapsułkami, kroplami lub proszkami zależy od indywidualnych preferencji i potrzeb.

Bezpieczna suplementacja: Dawkowanie i przeciwwskazania

Bezpieczna suplementacja to klucz do czerpania korzyści bez ryzyka dla zdrowia (10).

  • Przestrzegaj zaleceń producenta: Suplementy należy przyjmować w dawkach rekomendowanych na opakowaniu, chyba że lekarz zaleci inaczej.
  • Uwzględnij przeciwwskazania: Osoby z chorobami przewlekłymi, kobiety w ciąży czy karmiące powinny skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem suplementacji.
  • Unikaj nadmiaru: Nadmiar witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K) może prowadzić do hiperwitaminozy i innych problemów zdrowotnych. Zalecamy dobór indywidualnych dawek na podstawie wyników badań krwi. 

Kluczowe wskazówki dla utrzymania zdrowego układu odpornościowego

  • Zadbaj o regularną suplementację witaminą D3, witaminą C i cynkiem, zwłaszcza w sezonie jesienno-zimowym.
  • Dbaj o zdrowy sen – to podczas nocnego odpoczynku organizm regeneruje układ odpornościowy.
  • Unikaj nadmiaru cukru i przetworzonej żywności, które mogą obniżać funkcje immunologiczne.
  • Regularnie ćwicz – aktywność fizyczna poprawia krążenie i wspiera układ odpornościowy (9).

Twoje zdrowie to najcenniejszy kapitał, który wymaga codziennego zaangażowania. Suplementacja to nie tylko dodatek do diety – to inwestycja w silny układ odpornościowy, dobre samopoczucie i długoterminową jakość życia.

Każdy krok, który podejmujesz na rzecz swojego zdrowia, jest inwestycją w przyszłość. Wybieraj świadomie, dbaj o regularność i pamiętaj, że holistyczne podejście do swojego ciała przynosi najlepsze rezultaty.

Spis źródeł i badań:

1. Carr, A. C., & Maggini, S. (2017). Vitamin C and immune function. Nutrients, 9(11), 1211.
https://doi.org/10.3390/nu9111211
2. Holick, M. F. (2007). Vitamin D deficiency. New England Journal of Medicine, 357(3), 266-281.
https://doi.org/10.1056/NEJMra070553
3. Shankar, A. H., & Prasad, A. S. (1998). Zinc and immune function: the biological basis of altered resistance to infection. The American Journal of Clinical Nutrition, 68(2), 447S-463S.
https://doi.org/10.1093/ajcn/68.2.447S
4. Hill, C., Guarner, F., Reid, G., et al. (2014). Expert consensus document: The International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics consensus statement on the scope and appropriate use of the term probiotic. Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology, 11(8), 506-514.https://doi.org/10.1038/nrgastro.2014.66
5. Rayman, M. P. (2000). The importance of selenium to human health. The Lancet, 356(9225), 233-241.https://doi.org/10.1016/S0140-6736(00)02490-9
6. Brigelius-Flohé, R., & Traber, M. G. (1999). Vitamin E: Function and metabolism. The FASEB Journal, 13(10), 1145-1155. https://doi.org/10.1096/fasebj.13.10.1145
7. Stephensen, C. B. (2001). Vitamin A, infection, and immune function. Annual Review of Nutrition, 21(1), 167-192. https://doi.org/10.1146/annurev.nutr.21.1.167
8. Calder, P. C. (2013). Omega-3 polyunsaturated fatty acids and inflammatory processes: Nutrition or pharmacology? British Journal of Clinical Pharmacology, 75(3), 645-662.https://doi.org/10.1111/j.1365-2125.2012.04374.x
9. Nieman, D. C., & Wentz, L. M. (2019). The compelling link between physical activity and the body's defense system. Journal of Sport and Health Science, 8(3), 201-217.https://doi.org/10.1016/j.jshs.2018.09.002
10. Hathcock, J. N. (2004). Vitamins and minerals: Efficacy and safety. The American Journal of Clinical Nutrition, 85(1), 3-12. https://doi.org/10.1093/ajcn/85.1.3
11. Geleijnse, J. M., Vermeer, C., Grobbee, D. E., et al. (2004). Dietary intake of menaquinone is associated with a reduced risk of coronary heart disease: The Rotterdam Study. The Journal of Nutrition, 134(11), 3100-3105. https://doi.org/10.1093/jn/134.11.3100
12. Fiala, N., Dinan, T., & Solomon, S. (2011). Shark liver oil-derived squalene for immune enhancement: A review. Marine Drugs, 9(10), 1678-1689. https://doi.org/10.3390/md9101678
13. Vetvicka, V., & Vetvickova, J. (2014). β-Glucans and immunity. Journal of Clinical & Cellular Immunology, 5(1), 1. https://doi.org/10.4172/2155-9899.1000263
14. Hemilä, H. (2017). Zinc lozenges and the common cold: A meta-analysis comparing zinc acetate and zinc gluconate, and the role of zinc dosage. Journal of the Royal Society of Medicine Open, 8(5), 205427041769429. https://doi.org/10.1177/2054270417694291
15. Brown, A. C. (2017). An overview of herb and dietary supplement efficacy, safety and regulation in the United States with suggested improvements. Journal of Clinical Medicine, 6(2) https://doi.org/10.3390/jcm6020013
16. Jääskeläinen, T., Itkonen, S. T., Lundqvist, A., et al. (2017). The positive impact of general vitamin D food fortification policy on vitamin D status in a representative adult Finnish population: Evidence from an 11-year follow-up based on standardized 25-hydroxyvitamin D data. The American Journal of Clinical Nutrition, 105(6), 1512-1520.https://doi.org/10.3945/ajcn.116.151415
17. Martineau, A. R., Jolliffe, D. A., Hooper, R. L., et al. (2017). Vitamin D supplementation to prevent acute respiratory tract infections: Systematic review and meta-analysis of individual participant data. BMJ, 356, i6583. https://doi.org/10.1136/bmj.i6583
18. Schurgers, L. J., Teunissen, K. J., Hamulya´k, K., Knapen, M. H., Vik, H., & Vermeer, C. (2007). Vitamin K–containing dietary supplements: Comparison of synthetic vitamin K1 and natto-derived menaquinone-7. Blood, 109(8), 3279–3283. https://doi.org/10.1182/blood-2006-08-040709
19. Stabler, S. P. (2013). Vitamin B12 deficiency. New England Journal of Medicine, 368(2), 149–160. https://doi.org/10.1056/NEJMcp1113996
20. Kuhnlein, H. V., & Soueida, R. (1992). Use and nutrient composition of traditional Baffin Inuit foods. Journal of Food Composition and Analysis, 5(2), 112-126. https://doi.org/10.1016/0889-1575(92)90024-K
21. Beck, M. A., Levander, O. A., & Handy, J. (2003). Selenium deficiency and viral infection. The Journal of Nutrition, 133(5), 1463S–1467S.

-----------------

Materiał ma charakter edukacyjny i nie zastępuje porady lekarskiej.

Materiał opisuje substancje i ich możliwe zastosowania na podstawie ogólnodostępnych publikacji, badań i materiałów znalezionych w internecie, prasie oraz książkach. Materiał nie jest opisem suplementu diety ani żadnego innego produktu zawierającego w/w składniki.

W przypadku stosowania suplementów diety pamiętaj, by nie przekraczać zalecanej dziennej porcji,i że nie mogą być one stosowane jako substytut zróżnicowanej diety. Pamiętaj, że bardzo ważny i zalecany jest zrównoważony sposób żywienia i zdrowy tryb życia.